Колку ќе се спасат шумските дрвја со примена на Европската регулатива против уништување на шумите (ЕУДР)

Европската Унија (ЕУ) оформи регулатива која има за цел да се докажува дека одредени производи кои се продаваат, се создадени без уништување на шумите. Пошироката цел е да се намали влијанието врз глобалното уништување на шумските подрачја, да се намалат емисиите на јаглерод предизвикани од потрошувачката и спречување на уништување на шумите поради експанзија за потребите на земјоделско производство.

Обврски за земјите од ЕУ се повеќекратни – производителите и трговците мора да докажат дека производите што ги пласираат на пазарот на ЕУ или не потекнуваат од неодамна обесшумувано земјиште и дека не придонеле за деградација на шумите. Мора да спроведат длабинска анализа/должно внимание  (due diligence) за да обезбедат проверливи информации дека производите не се поврзани со обесшумување и истите да бидат достапни на интернет.Регулативата постепено се применува, при што големите и средните компании треба да се усогласат до 30 декември 2025 година, а микро и малите претпријатија до 30 јуни 2026 година.

Се очекува и земјите-кандидатки да се усогласат со ЕУДР како дел од нивниот процес на пристапување во ЕУ. Исто така, за производите ќе треба да се докаже дека се направени без уништување на шумите пред да можат да се продаваат  во ЕУ.

Македонските институции и ЕУДР

Во Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство прашавме дали и на кој начин македонското законодавство е специфично приспособено според ЕУДР, на што одговорија дека државата треба да ги преземе први чекори во повеќе области со цел применување на регулатувата, од промена на законите, практики во управување со шумите, па создавање и на системи за евиденцијата на дрвјата и процесот за добивање на производи од дрво.

Предизвиците се повеќе димензионални, бидејќи влијание ќе има и врз граѓаните и бизнисите доколку земјата сака успешно да се интегрира во ЕУ согласно оваа регулатива и да обезбеди снабдување без уништување на шумите, да се подобри заштитата на шумите и да го подобрат пристапот до пазарот на ЕУ за македонските бизниси.

Законот за шумите во Република Северна Македонија бара значителни измени за да се усогласи со барањата на Регулатива за уништување на шумите (ЕУДР), велат од Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство (МЗШВ)

„Овие промени вклучуваат воспоставување на сеопфатни механизми за следење на дрвната маса и шумите во приватната и државна сопственост, како и регулирање на мерки и активности во сферата на биодиверзитетски услуги. Се работи на реформи во шумарскиот сектор, негова модернизација и надградба како измени, дополнувања и донесување на нови законски прописи, реорганизација на Јавното претпријатие Национални шуми, формирање на Управа за шумарство и шумска полиција, сертификација и инвентаризација на шумите како и воспоставување на шумско-информативен систем кој ќе биде составен од модули односно под-системи според потребите, воведување на електронска испратница и електронско следење на дрвната маса од пенушка до краен потрошувач. Се развиваат нови софтверски решенија за создавање на системи за следење и верификација на дрвната маса и шумските производи, како под-системи на Шумско-информативен систем “, велат од МЗШВ.

Голем број предизвици кои ги носи ЕУДР

Сашо Петровски, магистер по шумарство и претседател на експертската организација, Регионален центар за шумарство и рурален развој (РЕФОРД) оценува дека како и за други проблематики во државата, пишаното во законите не треба да се разликува од она што е реална состојба во поглед на капацитетите за спроведување.

„Барем сега, како што стојат работите, еден од органите што се занимаваат со овие работи, Државниот инспекторат за шумарство и ловство, наместо да го одржуваме во некаква состојба и да го зајакнеме, во последните години изгубивме човечки капацитет за инспектори во Државниот инспекторат. А од 20-ина инспектори само за шумарство, бројката сега падна на околу 12.  Може да бидат вклучени и царинските служби, може да се вклучат и други институции, потребна ни е организација која ќе ја преземе контролата на спроведувањето. Штом ќе се вметне регулативата во законот за шуми, ќе биде обврска тоа да се следи. Државниот инспекторат за шумарство и ловство пред сè“, вели Сашо Петровски.

Во Министерството велат дека е согледана потребата од институционални промени, најмногу за Јавното претпријатие „Национални шуми” и потребата за зајакнување на нивните капацитети. Другите државните институции кои треба да се соочат со промени се Царина и Гранична контрола.

„Планирано царинските службеници да добиваат специјализирана обука за ефективно справување со овие нови процедури. Промени се очекуваат и во законодавството односно во Кривичен законик, каде се зајакнуваат казнените одредби за нелегални активности со цел да се обезбеди усогласеност со стандардите на ЕУ. Понатаму, инспекцискиот надзор добива дополнителни обуки за подобрување на нивните капацитети за надзор на спроведувањето на законските прописи. Се развиваат сеопфатни програми за обука за вработените во шумарскиот сектор за да се обезбеди ефективна имплементација на новите барања“, информираат од Министерството.

ЕУДР и можноста да се спречи дивата сеча на дрва

Во Македонија досега нелегалната сеча со цел обезбедување на огрев најчесто беше причина да страдаат шумите, па се поставува прашањето дали ЕУДР е поволна за нашето општество со цел тие да се заштитат.

„За огрев најчесто илегалната сеча е врз буката и дабот, како и врз другите лисјарски видови кои се во подолните делови од шумите како ела, багрем, габер и друго. Иглолисните видови се многу ретко напад на дрвокрадци затоа што содржат смоли и се употребуваат како градежен материјал, а не за огрев, информираат стручните лица од националниот парк Шар Планина.

Сашо Петровски смета дека ќе има влијание барем во однос на она што го тргуваат-продаваат извозниците.

„Доколку продаваат обработено дрво, било во вид на мебел, столици, маси или полупроизводи, потребно е да докажат потеклото на локацијата каде што е произведено. Економските оператори се обврзани да преземаат производи кои не се поврзани со уништување на шумите и деградација. За шумите треба да се обезбеди некаков облик на ГИС координати со кои можеме да кажеме дека се проверува дали на таа локација имало деградација и уништување на шумите“, објаснува Петровски.

Од Министерството велат дека во насока на спроведување на ЕУДР, дел од процесот треба да биде обучување за управување со шумите кој подразбира и заштита на шумското богатство за сопствениците кои управуваат и со државните и со приватните шуми.

„Малите бизниси мора да се прилагодат на новите барања за документација на синџирот на снабдување и процедурите за верификација за увоз и извоз на производи доколку сакаат да се интегрираат на пазарот на ЕУ. Се става акцент на подигање на нови површини под шума преку јакнење и модернизација на расадниците во ЈП „Национални шуми“ зголемување на производството на саден материјал и пошумување на 8.000.000.000 садници годишно“, велат од МЗШВ.

Дали и како ЕУДР европска регулатива ќе помогне да се спречи уништување на шумите на Балканот

Професор д-р Далибор Балијан, редовен професор на Шумарскиот факултет, Универзитетот во Сараево, член на Академијата на науките и уметностите на Босна и Херцеговина вели дека во нивната земја нема еден универзален државен закон за управувањето со шумите и тоа е посебна одговорност на политичките ентитети и кантоните, па спроведувањето на ЕУДР ќе биде предизвик во поглед на законското нивелирање. Пример, во ентитетот Република Српска, има Закон за шуми, додека ентитетот Федерација БиХ стопанисувањето со шумите им го има дадено на кантоните. Само осум од десет кантони имаат свои закони за шумите.

Од друга страна повеќе од 70 отсто од шумите во БиХ се во државна сопственост и управувани од јавни шумски претпријатија, кои имаат меѓународен сертификат, кој го потврдува легалното потекло на дрвото што се продава на пазарот. Сертификацијата е почната во 2005 година, врз основа на новите барања на Европската унија во областа на заштитата на шумите. Во овој поглед, професорот оптимистички смета дека БиХ е подготвена и доволно способна да воведе нови правила според ЕУДР.

„Босна и Херцеговина долго време обезбедува систематско следење на потеклото на шумските ресурси што се продаваат. Сечата е планирана според горенаведените принципи за стопанисување со шумите и секое извлечено дрво е означено со соодветен број. И трупците и секое дрво во транспортот се означени, така што потеклото на секое дрво се знае во секое време.Нема да имаме проблеми да се прилагодиме на новите практики пропишани од Европската унија. Имаме оддел за електроника на факултетот, кој ја развива практиката за електронско следење на секое поединечно обележано дрво со GPS, што ни овозможува да го оптимизираме системот за вадење дрвја и да ги минимизираме трошоците. Тоа значи дека ќе бидеме подготвени да се прилагодиме на новите системи за следење на овој процес кога ќе дојде време, изјави проф. Далибор Балијан.

Сепак професорот се согласува дека државата треба да спречи уште еден поголем проблем, корупцијата во шумарството која е причина за уништување на шумскиот фонд во БиХ. Тој вели дека ако во БиХ се исечат 7 милиони кубни метри дрва, се украдени околу еден милион кубни метри, што е околу 15 отсто.

„Тоа е огромен процент. За кражба најчесто се обвинети шумски претпријатија, јавни претпријатија кои стопанисуваат со шумите во БиХ. Фирмите не можат сами да го направат тоа, бидејќи се должни да постапуваат според принципите на стопанисување со шумите, плански документи кои предвидуваат точно колку метри кубни може да се исечат.Тоа го прават поединци, вклучително и оние кои работат во тие компании. Се плаќа шумар за да дозволи дива сеча. Нелегалната сеча најчесто се случува ноќе и во шумите на границите меѓу ентитетите, каде што контролата е најслаба. Затоа ни е потребен еден закон кој меѓу другото ќе ги регулира прашањата за кражбите и стопанисувањето со шумите во овие меѓуентитетски зони, вели професорот Далибор Балијан.

Иако во 2016 година во Албанија беше воведен мораториум за сеча на целата земја, тоа не даде резултати. Дивата сеча не престана, а луѓето почнаа тоа да го прават ноќе, во некои пооддалечени места и ги модифицираа методите за да избегнат нивно откривање.

„Додека Албанија се движи кон пристапување во ЕУ, таа се соочува со значителни пречки во усогласувањето на нејзиниот шумарски сектор со европските регулативи. Законот за шуми од 2020 година означи обид за интегрирање на барањата на ЕУДР, повикувајќи на должно внимание во синџирот на снабдување со дрва, проверка на законитоста и принципите на одржливост. Сепак, правните анализи во 2024 година открија остри празнини: законите за шумарство на Албанија постигнаа само 14% усогласеност со ЕУДР и 26% со рамката ФЛЕГТ Спроведување на законот за шуми, управување и трговија (FLEGT: Forest Law Enforcement, Governance and Trade), вели Ѓон Ракипи, новинар во Тирана Тајмс, весник на англиски јазик.

Абдула Дику, од невладината организација ППНЕА-Заштита и зачувување на природната средина во Албанија, смета дека за да се прилагоди земјата што повеќе кон европските регулативи итно е потребна реорганизација на шумската служба која ќе ги следи состојбите на терен.

„Нема поголеми пречки за усогласување на самата легислатива. Вистинскиот проблем лежи во спроведувањето. Можеби ги имате најдобрите закони на светот, но без професионално, некорумпирано тело и подготвеност да ги спроведете, ништо не може да се постигне“, посочува Дику.

И земјите членки на ЕУ со предизвици во поглед на ЕУДР

Италија, како земја членка на Европската Унија е една од најголемите земји увозници на дрво во светот, и тоа во клучните сектори на италијанската економија како изработка на мебел и градежништво но и за греење (пелети). Иако е богата со шуми, државата не ги користи и увезува дрва од други земји па треба да внимава дали увезените производи се согласно ЕУДР.

Анџело Мариано од Конлегно (Conlegno) непрофитен конзорциум за заштита на шумарското наследство и биодиверзитетот на прашањето дали Италија е подготвена за ЕУДР вели дека не е целосно поради неусогласеност на политиките во различни нивоа на администрација (региони, општини и провинции).

„Недостига национален закон со кој би се определувале санкции за прекршување на ЕУДР недостига структура која ќе ги регулира односите помеѓу различните јавни администрации кои ќе треба да бидат дел од спроведувањето на регулативата“, вели Мариано.

Од друга страна, според Мариано, Италија веќе има технички услови со оглед дека е креиран портал со цел автоматска проверка на геолокацијата и на тоа дали има уништување на шумите и информации за длабинска анализа.

„Но, ние не вршиме проверки, постои само основен мониторинг на шумските ресурси за Италија. За да ги услужиме компаниите кои ќе увезуваат дрва, ги ажуриравме системите за да овозможиме автоматска проверка на геолокацијата, отсуството на уништување на шумите и длабинската анализа“, објаснува Мариано.

Европската унија досега ја регулираше трговијата со дрва и дрвени производи преку ЕУТР (EUTR) – Европска регулатива за дрва/дрвена граѓа, регулатива од 2013 година. Таа се заснова на проверки на документи, додека ЕУДР се смета за построга контрола со оглед дека се наметнува задолжително собирање на детални податоци за геолокација, неопходни за следење на секој производ од областите на сеча до европските потрошувачи.

Автор: Aлександар Самарџиев
Соработници: Сања Млаѓеновиќ Стевиќ од Босна и Херцеговина, Ѓон Ракипи од Албанија и Марта Аба од Италија

Оваа статија е изработена како дел од Тематските мрежи на PULSE (ПУЛС), европска иницијатива која поддржува транснационални новинарски соработки.

Тhis article was produced as part of the Thematic Networks of PULSE, a European initiative that supports transnational journalistic collaborations.

Извор: https://tetovoinfo.mk/

About Post Author