Култот на дрвјата кај старите Словени се смета за еден од најстарите манифестации на почитување. Тој, веројатно, потекнува од верувањето дека луѓето настанале од дрвјата или пак по смртта го продолжуваат животот во нив или, пак, дека тие се седиште на повисоки суштества. Во постоечките извори се споменува почитта кон дабот и оревот, кои се сметале за седиште на некое божество. Некои извори од Х век ја потврдуваат почитта на народот кон дрвјата. На овие дрвја населението се молело, им принесувало жртви и дарови, а имало и случаи кога луѓето се исповедале пред нив. Се верувало дека светите дрвја се’ слушаат, но не се во состојба да зборуваат. Тие се’ знаат, ги знаат дури и тајните на луѓето. Никогаш ниту едно дрво не било почитувано само за себе, туку она што тоа го означувало и што објавувало. Секоја година дрвото умира и се враќа во живот објавувајќи го циклусот на кружно на пресоздравање што во космосот се врши постојано.
Во верувањата на многу народи дрвото е теофонија, лик на космосот, симбол на животот, централна точка на светот, алегорија на природата која постојано се обновув. Затоа тоа е симбол на вселената. Во историјата на секоја религија, во народната традиција, во археологијата и уметноста на целиот свет се среќаваме со светите дрвја. Според тоа, улогата на дрвјата и воопшто на растенијата, во религиозниот живот на Словените е изразито голема.
Народот издвојува добри и лоши дрвја. Како добро дрво посебно се изразува дабот – дрво на Перун громовникот, потоа леската и липата, кои кај словенските народи се сметале за свети дрвја. Друго такво дрво е јаворот, кој има врска со култот на мртвите и култот на предците. Растение кое зазема посебно место во веркста практика на Македонците, а и на другите јужнословенски народи е и босилекот , кој се смета за божји цвет , како и перуниката. Кај словенските народи постојат и раскажувања за дрвја кои изникнуваат од луѓе, тоа значи дека се од човечко потекло. Метаморфозата во дрво е позната во народните преданија и во народните песни. Според нив, човекот кој умира, неговото тело се погребува а од неговиот гроб растат дрвја, пред се’ бреза и јавор.
КУЛТОТ КОН ДРВЈАТА
ДАБ
Самиот изглед на дабот и неговиот долготраен живот и издржливост, можат да се сметаат за симбол на силата. Дабот, според верувањата на Словените ја имал улогата на свето дрво, каде што во минатото, па и во некои места и во наше време, се одвивале религинозни практики. Во дабот се гледало како на свет знак полн со живот. Според тоа, дабот во споредба со другите дрвја има најголемо значење во религиозниот живот кај словенските народи, па се разбира и пошироко.Тој му припаѓа како на добрите, така и на чистите и светите дрвја. Неговите лисја содржат апотрепејски својства, а во целина како дрво и лековита моќ. Во некои места кај нас се до денешно време дабот служи како место каде се вршат религиозни дејства во присуство на свештеник. Под него, меѓу другото, се собираат селаните и се молат за дожд, оставајќи разни дарови. Таков е примерот во с. Вирче, Делчевско. Во селото Чумово, Прилепско, постои огромен стар даб од чии корени извира вода. Се смета дека воата е лековита и во одредени денови луѓето одат да се измијат и напијат од неа, оставајќи разни дарови на неговите гранки. Таков е Крстастиот даб во с. Радожа или светиот даб во с. Долно Мелничани, кои многу им помагаат на душевно заболените луѓе, како и од други болести. Тука се остава софра за самовилите бидејќи се верува дека болеста од нив дошла и со нивна помош ќе си замине.
Старите Словени верувале во светите дабови, кои му биле посветени на богот Перун. Околу некои дабови имало дрвени огради и врати од две страни. Тука се носеле жртви и се вршеле служби. На Ѓурѓовден на пример, во околината на Делчевско под дабовите обредно се колеле волови и овни. До неодамна се среќавале свети шумички од дабови со мали капели на нив, кои многу потсетувале на светите шумички на древните Славјани. Исто така се верува дека на некои дабови се спуштаат т.н крстати орли кои се борат со ламјите, кои на селата им носат невреме.
ЛИПА
Липата, покрај дабот во словенските верувања зазема важно место во религиозната свест на луѓето. Според некои верувања, стапчињата од липата имаат апотропејски својства и, меѓу другото, служат за фаќање вампири и други лоши сили.
Во верата на древните Словени, липата е свето дрво на богот Световид. За религиозното значење на липата сведочи фактот дека од неа се добива “жив оган “, кој се употребува за обновување на огнот. Исто така липата се употребува како лек кој лекува многу болести. Верувањата во липата се својствани за Западните Словени на Балканот, каде што липата се почитувала и околу неа се собирал народ и принесувал жртви, колку што се оди понаисток, толку култот на липата е послаб.
ВРБА
Врбата и врбовите гранки во словенските обреди се земаат како симбол на подмладената пролетна приРОДа. Во некои делови на јужнословенскиот свет, на денот на младенците или на Ѓурѓовден ( Јарило ) момчињата и девојките, а и постари луѓе одат на бреговите на реките каде што растат врби и кршат ид нив гранки и меѓу себе се удираат верувајќи дека тоа е добро за здравјето. Исто така со врбови гранки се удира и стоката, со иста цел – здравје. Гранки од врби се ставаат на вратите и прозорците за Ѓурѓовден ( Јарило ), Спасовден и Цветници. Но никако тоа не може да се прави пред тие денови. Според тоа, врбата има свои празници. На Цветници, гранки од врба се осветуваат во црква и се плете венец, кој потоа се обесува на иконите со уверение дека врбата чува од гром и од невреме. Стариот венец од минатата година се чува се додека не се замени со новиот, тогаш стариот венец ситно се дроби и му се дава на добитокот. Во овие традиции е ОЧИГЛЕДНО влијанието на предхристијанската Словенска вера, односно, сплетениот венец не се носи во црква, туку кај племенскиот волхв ( свештеник ) и потоа се обесува на идолот.
ГЛОГ
Глогот се змета за едно од најмоќните апотропејски средства во одбрана од вампири и воопшто од лошите и нечисти сили. Поради тие својства, куќите често се китат со гранки од глог. Посебно опасен за вампирите е трнот од глогот, бидејќи ако се пробоен на него тој ќе се истури и со тоа ќе биде погубен. Ако за некој мртовец се мисли дека ќе се повампири, во попакот му е става трн. Со истата цел и во гробот се забодуваат трње. Глогот се употребува како средство за баење. Од глогот, а посебно од црниот се правеле амајлии за заштита од лоши сили.
Глогот поради своите својства, се смета за сеновито дрво. На него се собираат демони кои се во можност да испраќаат болести. Во народната медицина се користи при капење на болни, посебно деца. Во врела вода се ставаат гранки од глог.
ЈАБОЛКА
Во обредниот живот на јужнословенските народи, јаболкото одигрува важна улога. Таквата улога е очигледна во односите моеѓу момчињата и девојките пред и за време на свадбата. Момчето со фрлање на јаболко ја изразува љубовта кон девојката. Размената на јаболко меѓу младите сведочи за взаемната љубов. За време на свадбата, јаболката се става на свадбарскиот бајрак. Тоа се дава како дар или понуда, како доказ за љубов и пријателство. Јаболкото е симбол на плодноста. При свадбените обичаи младоженците јадат јаболко за да имаат деца.
ЛЕСКА
Леската главно ја симболизира плодноста и љубовта, веројатно затоа што таа е силна и издржлива и дека раѓа многу лешници кои често се двојни, како симбол на машкост, потоа трпеливоста, но исто така и мудрост и знаење. Се верувало дека леската штити од гром, па така при градење на куќата во ќошот се ставало гранка од леска. Таа ги штити луѓето, стоката и посевите од гром. Леската е благословено дрво. Од нејзиното дрво се вади жив оган кој служи за запалување на првиот оган во новоизградената куќа. Таа поседува и магиски својства.
Гранки од леска се употребуваат при гатање, а исто така и служат како средство за одбрана од каснување од змија. Исто така таа ги чува луѓето од злите духови и вампирите. Леската служи како амајлија која посебно десата и младинците ги штити од уроци. Таа има и лековити својства, на пример, ако некој не бил при здрав памет, го воделе до леска и го вртеле три пати околу неа.
ШИП
Шипот се смета за самовилски трендафил. Во врска со тоа, постојат некои забрани, на пример, не смее да се корне или крши шип, не чини да се седи или да се спие под него. Непочитување на овие правила предизвикуваат болести. Во такви случаеви, на оној кој не ги прочитува овие правила може да му се фати раката, ногата или лошите сили да го мачат и дење и ноќе. Се верува дека шипот е најопасното растеније кое расте во полето, затоа што на него се собираат лошите сили. Некој човек ако се врател болен од шумата, се враѓал назад да види дали таму имало див трендафил, ако се покаже потврдно, ќе попрскал наоколу со мед за да му мине болеста. Се верува дека ако на раскрсница се наоѓа шип пожелно е луѓето да носат дарови – шамии, кошули, гаќи. Тоа се прави со цел да се смилат самовилите.
ПРЕДСТАВА ЗА СВЕТОТ КАЈ СЛОВЕНИТЕ
Во словенската митологија светот е претставен како џиновски даб, чии гранки се небото, стеблото – земјата, а корењата се подземниот свет. Перун седел на врвот, често претставен како орел. Во корењата живеел Велес, кој владеел со подземниот свет. Велес бил непријател на Перун и често доаѓал во горниот свет во форма на змија за да краде од него. Кога ќе дознаел, Перун го стрелал Велес со молњи во обид да го убие. Овој бегал на човечкиот свет и се криел зад дрвја, куќи или луѓе. Каде што ќе удрел гром, таму Велес се криел. На крајот Перун го убивал Велес, т.е. го враќал во подземниот свет, и овој таму бил прероден.
Треба да се забележи дека борбата помеѓу Перун и Велес не е борба помеѓу доброто и злото карактеристична за христијанскиот Бог и ѓаволот, туку борба на спротиставени принципи, т.е. небо-земја и оган-вода. Словените не го претставувале Велес како зол лик. Напротив, тој бил исто толку важен и популарен колку и Перун.
Еве дел од една македонска песна каде што слично е представено дрвото на животот:
…едно дрво виданлија,
виданлија мајко нишанлија,
на врвот му сонце греит,
на средето му паун пеит,
во корен му змеот лежит.
Светите дрвја биле почитувани како богови, како култ на доби и лоши духови. Местата каде што растат ваквите дрвја и до денешен ден се почитуваат.
Обично според верувањата, на таквите дрвја, најчесто дабови се симнуваат орли кои водат борба против градоносните облаци или со ламјата. Во волшебните приказни дабот се јавува во Долната Земја каде што на неговиот врв орлицата има свое гнездо со мали орлиња. Секоја година змија му и ги јаде орлињата. Јунакот ја убива змијата и ги спасува орињата, а за благодарност орлицата го изнесува на Горната Земја. Во овој вид приказни, очигледна е опозицијата меѓу орелот и змијата. Орелот тука се јавува како посредник меѓу двата света и вечната борба меѓу хтонското и небесното начело.